Literatür taraması, akademik bir çalışmanın temelini oluşturan en kritik aşamalardan biridir. Aynı zamanda “alanyazın taraması” olarak da bilinen bu süreç, çalışmanın dayandığı bilimsel altyapıyı kurar ve yazarın araştırma alanındaki mevcut bilgileri nasıl değerlendirdiğini gösterir.
Peki literatür taraması nedir, neden bu kadar önemlidir ve etkili bir tarama nasıl yapılır?
Bu yazıda, literatür taramasını adım adım nasıl yürüteceğini, nelere dikkat etmen gerektiğini, hangi kaynakların güvenilir olduğunu ve sık yapılan hatalardan nasıl kaçınılacağını örneklerle ele alıyoruz.
Literatür taraması, akademik bir konuyla ilgili daha önce yapılmış çalışmaları incelemek ve bu çalışmalar ışığında yeni bir araştırma çerçevesi oluşturmaktır.
Bu süreçte amaç, yalnızca bilgi toplamak değil; var olan bilgiyi analiz etmek, boşlukları görmek ve çalışmanın yönünü belirlemektir.
Alanyazın taraması terimi de aynı anlama gelir ve birçok üniversite bu ifadeyi tercih eder. “Literatür” kelimesi genellikle yabancı kaynaklarla ilişkilendirilirken, “alanyazın” Türkçeye uyarlanmış eş değeridir. Ancak ikisi de aynı süreci ifade eder.
Çalışmanın yapı taşıdır
Başarılı bir akademik metin, sağlam bir literatür taramasıyla başlar. Konunun daha önce nasıl ele alındığını bilmeden yeni bir katkı sunmak mümkün değildir.
Konu tekrarını önler
Araştırmacı, daha önce yapılmış benzer çalışmaları görerek gereksiz tekrar riskinden kaçınır. Bu da çalışmanın özgünlüğünü artırır.
Yöntem seçiminde rehberlik eder
Literatürde kullanılan yöntemleri incelemek, araştırmacıya kendi çalışması için uygun yöntemi belirlemede yol gösterir.
Akademik bakış açısını geliştirir
Farklı kaynaklardan alınan bilgiler ve yaklaşımlar, yazarın konuyu çok boyutlu ele almasını sağlar. Bu da metne derinlik katar.
Kısaca: Literatür taraması, yalnızca ön hazırlık değil; akademik yazının temel omurgasıdır.
Ne kadar iyi yapılırsa, o kadar güçlü bir metin ortaya çıkar.
Literatür taraması yaparken sadece hangi kaynağı okuduğunu değil, hangi bilgiyi nereden aldığını da düzenli biçimde not almak büyük önem taşır.
Çünkü akademik yazım sürecinde her cümle, gerektiğinde kanıta dayalı biçimde gösterilmelidir. İşte bu noktada sayfa numarası kritik hale gelir.
Kaynağın tam künyesi kaydedilmeli
Kitap adı, yazar, basım yılı, yayın evi gibi bilgiler daha sonra kaynakça oluştururken kolaylık sağlar.
Alınan bilginin sayfa numarası mutlaka yazılmalı
Bazı üniversiteler ve akademik yayın platformları, atıf yapılan cümlelerin hangi sayfadan alındığını zorunlu tutar.
Eğer bu bilgi başta kaydedilmezse, tekrar aynı sayfayı bulmak çok zor olabilir — bazen imkânsız.
Alıntı mı yoksa özet mi olduğunu belirt
Alınan notun birebir alıntı mı, yoksa kendi ifadelerinle özetlediğin bir bilgi mi olduğunu işaretle. Bu, yazım aşamasında hem benzerlik oranını kontrol etmene hem de etik açıdan temiz bir metin üretmene yardımcı olur.
APA, MLA ve İSNAD gibi sistemlerde doğrudan alıntılarda sayfa numarası zorunludur
Alıntı yapılan yeri doğrulamak isteyen okuyucular için bilginin izi sürülebilir olmasını sağlar
Bazı jüri üyeleri veya danışmanlar, alıntıların sayfa numaralarını özellikle kontrol eder
Turnitin gibi araçlar, kaynağa bağlı ama tırnak veya sayfa numarası içermeyen alıntılarda intihal uyarısı verebilir
💡 İpucu: Not alma sürecinde dijital araçlar (Zotero, Mendeley gibi) kullanmak kaynak takibini kolaylaştırır. Ama en temel yöntem: her alıntının yanına hemen sayfa numarasını yazmak.
Etkili bir literatür taraması, yalnızca arama motoruna anahtar kelime yazmakla yapılmaz. Bilginin doğruluğu, akademik değeri ve güncelliği; kaynağın nereden alındığına göre değişir.
Bu nedenle, güvenilir akademik kaynakları kullanmak zorunludur.
Google Scholar → scholar.google.com
En kolay ulaşılabilir, kullanıcı dostu akademik tarama motorudur. Makale, tez, kitap bölümü gibi birçok içeriğe erişim sağlar.
DergiPark → dergipark.org.tr
Türkiye’de yayımlanan bilimsel dergilerin çoğunu içerir. Hakemli, ücretsiz ve tam metin erişimlidir.
TÜBİTAK ULAKBİM → ulakbim.gov.tr
Akademik veri tabanlarına Türkiye üzerinden erişim sağlar. Türkçe ve İngilizce yayınlar içerir.
YÖK Tez Merkezi → tez.yok.gov.tr
Türkiye’de yapılmış lisansüstü tezleri barındırır. Konu özelinde yüzlerce kaynak içerir.
JSTOR, EBSCO, SpringerLink, Scopus
Eğer üniversitenin aboneliği varsa bu platformlar daha derin ve uluslararası literatüre ulaşmak için kullanılır.
Akademik kütüphanelerin dijital katalogları
Bazı üniversiteler kendi içinde açık erişim sistemlerine sahiptir.
Araştırma güncelliği, çalışmanın bilimsel geçerliliği açısından önemlidir
Özellikle sosyal bilimlerde son 5 yıl içinde yayımlanmış kaynaklara yer verilmesi tavsiye edilir
Eski kaynaklar yalnızca kuramsal çerçeve ya da tarihsel bağlam oluşturmak için kullanılmalıdır
Sadece “.com” uzantılı web siteleri, bloglar, yorum sayfaları gibi kaynaklar akademik geçerlilik taşımaz.
Bu tür içerikler, doğrulanmamış bilgi içerebilir ve danışmanlar veya jüri üyeleri tarafından reddedilebilir.
🎯 İpucu: Kaynak aldığın site “hakemli mi?”, “yazar bilgisi var mı?”, “yayın tarihi belli mi?” sorularını sor.
Bunlara “hayır” cevabı veriyorsan, o site akademik kaynak olarak uygun değildir.
Literatür taraması, bir akademik çalışmanın sadece giriş adımı değil; aynı zamanda tüm metnin yönünü belirleyen bilimsel temelidir.
Bu süreçte yapılan her seçim — hangi kaynağın kullanıldığı, nasıl not alındığı, ne kadar güncel olduğu — doğrudan çalışmanın niteliğini etkiler.
Alanyazın taraması sırasında:
Güvenilir ve hakemli kaynaklara ulaşmak
Sayfa numarasıyla birlikte bilgi notu almak
Güncelliğe dikkat etmek
Her bilginin izlenebilir olmasını sağlamak
hem etik hem de akademik başarı açısından kritik öneme sahiptir.
Unutma:
🎓 “Sağlam bir literatür taraması, güçlü bir akademik yapının temel taşıdır.”